Το ευλογημένο δέντρο της ελιάς, τρέφει εκατομμύρια ανθρώπους εδώ και χιλιάδες χρόνια.
Γνωρίζουμε ότι ο καρπός του είναι πολύ βασικός για τη Μεσογειακή διατροφή, τόσο ως εδώδιμος, όσο και για αυτό που παράγει: Το ελαιόλαδο.
Πόσα, όμως, πραγματικά γνωρίζουμε για το… «ταξίδι» του καρπού, έως ότου φτάσει στο πιάτο μας, στην πλέον γνωστή μορφή του;
Το δέντρο της ελιάς ευδοκιμεί σε κλίματα εύκρατα, χωρίς ακρότητες θερμοκρασίας (με μέση ετήσια θερμοκρασία 16οC), για αυτό και είναι ευρύτατα διαδεδομένο σε χώρες της μεσογειακής ζώνης (Ελλάδα, Ιταλία, Ισπανία, Τουρκία, Αλγερία, κλπ). Ο καρπός του, ωριμάζει στα μέσα προς τέλη του φθινοπώρου, οπότε και ξεκινάει το «ταξίδι» της συγκομιδής ή αλλιώς του λιομαζώματος.
Τα στάδια συγκομιδής
Οι ελιές, παραδοσιακά, μαζεύονται με το χέρι και το μάζεμά τους αποτελεί εδώ και αιώνες μια από τις πιο σημαντικές αγροτικές δραστηριότητες του Φθινοπώρου, σε πολλές περιοχές της Μεσογείου.
Ωστόσο, είναι σημαντικό να επισημανθεί ότι η ακριβής εποχή συγκομιδής ποικίλει ανάλογα με τον τελικό προορισμό του καρπού (κονσερβοποίηση,ελαιοποίηση, κλπ). Έτσι,ανάλογα με τον τρόπο επεξεργασίας τους, οι ελιές μαζεύονται σε τρία διαφορετικά στάδια:
– Σε 1ο στάδιο συγκοµίζονται οι καρποί που θα κονσερβοποιηθούν (πράσινοι)
– Σε 2ο στάδιο συγκοµίζονται οι καρποί που θα κονσερβοποιηθούν ώριµοι (μαύροι)
– Σε 3ο στάδιο συγκοµίζονται οι καρποί που προορίζονται για παραγωγή λαδιού
Στην τελευταία περίπτωση, το μάζεµα του καρπού πρέπει να γίνεται την εποχή που περιέχει το περισσότερο λάδι και που είναι καλύτερης ποιότητας, όταν, δηλαδή, οι καρποί είναι πλήρως ώριµοι.
Οι μέθοδοι συγκομιδής
Στη σημερινή εποχή ευδοκιμεί ακόμη η παραδοσιακή μέθοδος συγκομιδής, με τη βοήθεια ίσως κάποιων νεότερων εργαλείων: τα κλαδιά περνιούνται με το “χτένι” για να αποσπαστεί ο καρπός με μεγαλύτερη ευκολία και ταχύτητα, ενώ το έδαφος κάτω από την ελιά στρώνεται με λιόπανα ή με ειδικό δίχτυ από συνθετικό υλικό. Για το μάζεμα των δυσπρόσιτων κλαδιών, χρησιμοποιούνται κυρίως σκάλες από ξύλο ή αλουμίνιο και, αφού πέσουν οι ελιές από το δέντρο, οι αγρότες τινάζουν τα άκρα των ελαιόπανων, ώστε να δημιουργηθούν σωροί, οι οποίοι εν συνεχεία θα καθαριστούν με το χέρι ή με την κοσκοινίστρα από χοντρά κλαριά και τσαμπιά, για να τοποθετηθούν έπειτα σε δοχεία μεταφοράς (κουβάδες, τενεκέδες κλπ.) και σακιά και να μεταφερθούν στον χώρο αποθήκευσης. Η απομάκρυνση των φύλλων από τους καρπούς δεν είναι απαραίτητη, καθώς στο ελαιοτριβείο υπάρχει ειδικό μηχάνημα που τα απομακρύνει με αέρα.
Στις μέρες μας όμως, εν μέσω της εξέλιξης των τεχνολογιών και της ανεπτυγμένης τεχνογνωσίας, οι μέθοδοι συγκομιδής που εφαρμόζονται είναι περισσότερες από μια, αναλόγως το ζητούμενο και την περίσταση.
Οι κυριότερες είναι:
1. Με τα χέρια, με συλλογή από το έδαφος:
Μια μέθοδος με αισθητά μειονεκτήματα, που πλέον χρησιμοποιείται μόνο σε καλλιέργειες με πυκνή φύτευση ή όπου τα δέντρα έχουν αποκτήσει πολύ μεγάλο ύψος. Οι ελιές μαζεύονται αφού πέσουν από μόνες τους στο έδαφος. Έτσι είναι πάρα πολύ ώριμες και κατά συνέπεια, το λάδι που θα παραχθεί, θα έχει χάσει ένα μεγάλο μέρος της γεύσης και του αρώματός του. Αξίζει να σημειωθεί ότι όσο οι ελιές μένουν στο έδαφος, τόσο αυξάνεται και η οξύτητα του λαδιού που θα παραχθεί.
2. Συλλογή με ραβδισμό: Μια παραδοσιακή μέθοδος συγκομιδής, που απαιτεί αρκετή εμπειρία. Στη βάση των δέντρων απλώνονται ελαιόπανα ή δίχτυα και οι καρποφόροι βλαστοί ραβδίζονται με ξύλινα ραβδιά, ώστε να πέσουν οι ελιές και να μαζευτούν. Ο ραβδισμός πρέπει να γίνεται προσεκτικά και από έμπειρο επαγγελματία, ώστε να αποφευχθούν πιθανές ανεπανόρθωτες ζημιές στα κλαδιά.
3. Συλλογή με άρμεγμα: Κατά αυτό τον τρόπο συλλέγονται οι επιτραπέζιες ποικιλίες και κυρίως όσες συγκεντρώνονται και προορίζονται για κονσερβοποιήση. Οι ελιές μαζεύονται πάνω από το δέντρο με τα χέρια και είτε τοποθετούνται σε δοχεία, είτε αφήνονται να πέσουν στο έδαφος από όπου και συλλέγονται τελικά.
4. Με χτένια (κινούμενα, είτε με ηλεκτρισμό-μπαταρία, είτε με αέρα) και με συγκομιδή των καρπών από τα δίχτυα που στρώνονται κάτω από τα ελαιόδενδρα: Ένας από τους πλέον κατάλληλους τρόπους συλλογής ελιών, ιδιαίτερα για τις επιτραπέζιες ποικιλίες. Τα κλαδιά της ελιάς χτενίζονται με ειδικά χτένια, οι καρποί αποσπώνται προσεκτικά από το δέντρο, πέφτουν στο έδαφος και εν συνεχεία, συλλέγονται.
5. Δονητές κορμού-βραχιόνων με ή χωρίς ανάστροφη ομπρέλα (υποδοχέα καρπών): Συνήθως σε αυτή τη μέθοδο χρησιμοποιούνται μεγάλα μηχανήματα που συνδέονται στους γεωργικούς ελκυστήρες, προκειμένου να πάρουν την απαιτούμενη ενέργεια. Οι δονητές προσαρμόζονται στους κορμούς και τους βραχίονες των δέντρων και τους δονούν, προκειμένου να πέσουν οι καρποί. Οι καρποί συνήθως σε μία «ομπρέλα» ή αλλιώς στον υποδοχέα καρπών, που διαθέτουν οι δονητές και εν συνεχεία συλλέγονται από εκεί.
6. Με μηχανές συγκομιδής που κινούνται πάνω από τα δέντρα ή με ραβδιστικά: Ελαφριά μηχανήματα που παίρνουν κίνηση είτε από κινητήρα είτε από επαναφορτιζόμενες μπαταρίες. Το πάνω μέρος τους περιστρέφεται και πάλλεται, αναγκάζοντας τις ελιές να πέσουν.
Από τη συγκομιδή στη διαλογή
Θα αναρωτιέται κανείς, φυσικά, τι γίνεται με όλες τις ελιές που έχουν συγκεντρωθεί, κατόπιν της διαδικασίας του λιομαζώματος. Μετά τη συγκομιδή, ακολουθεί πάντα η διαλογή, μια εξίσου απαραίτητη διαδικασία, καθώς, κατά τη συλλογή του ελαιόκαρπου συγκεντρώνονται και «πράγματα» που σίγουρα δεν χρειάζονται, όπως φύλλα, κλαδιά, χώμα, πέτρες, κ.α. Η διαλογή γίνεται συνήθως με μηχανικό διαλογέα και μαζί με αυτή, γίνεται και η ταξινόμηση του ελαιόκαρπου ανάλογα με το μέγεθός του, ώστε να οδηγηθεί, ανενόχλητος πια, στο επόμενο – όποιο – στάδιο της παραγωγικής διαδικασίας!
